به بهانه چهارمین کنگره بین‌المللی جراحان فک و صورت در هتل المپیک تهران که از اول تا سوم اسفند ماه برگزار می‌شود با دکتر حسین مرتضوی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
وی متخصص جراحی دهان و فک و صورت و رئیس بخش جراحی دهان و فک و صورت دانشگاه شهید بهشتی و رئیس هیأت‌مدیره انجمن جراحان دهان و فک و صورت و دبیر بورد تخصصی این جراحان در وزارت بهداشت است.
در این گفت‌وگو ایشان به سؤالات رایج درباره جراحی‌های دهان و فک و صورت پاسخ می‌دهد. دکتر حسین مرتضوی معتقد است دربسیاری از موارد جراحی بینی، که رواج بسیاری هم یافته است، تنها با جابه جایی اندکی در فک، بدشکلی برطرف می‌شود و نیازی به جراحی وسیع بینی نیست.
- آقای دکتر، آیا برای برطرف کردن ناهنجاری‌های کوچک مربوط به فک‌ها، می‌توان به جای جراحی از ارتودنسی هم استفاده کرد؟
اینکه بگوییم اشکال کوچک است و جراحی نمی‌خواهد، ارزیابی درستی نیست، چرا که نوع اشکال یا بد شکلی است که اهمیت دارد. مثلا اگرفک فردی 8میلی‌متر جلوتر از حد طبیعی است، قطعانیاز به جراحی دارد و اینکه آیا ارتودنسی هم نیاز هست یا نه، باید بگویم که اکثر اوقات نیاز به ارتودنسی هم وجود دارد، چرا که جراحی، ارتباط صحیح بین استخوان‌های فک بالا وپایین برقرار می‌کند، اما ارتودنسی، به معنای ایجاد یک ارتباط صحیح بین دندان‌های فک بالا و پایین است و برای ایجاد هارمونی لازم است که هر دوی این ارتباطات اصلاح شود.
یعنی اگر کسی رابطه‌های دندانی درستی داشته باشد اما رابطه‌های استخوانی اش اصلاح نشده باشد، باز هم صورت نازیبایی خواهد داشت. ضمن اینکه دندان هایش هم به‌دلیل این عدم ارتباط در معرض آسیب قرار می‌گیرند. درواقع اگر افراد دندان‌ها را روی هم می‌گذارند و جفت شدن دندان‌ها در آنها با مشکل مواجه می‌شود یا به عقب، جلو، چپ یا راست انحراف پیدا می‌کند یا اینکه دندان‌های به هم جوشیده و شلوغی دارند و فضاهای بین‌دندانی، غیرطبیعی است، هم ارتودنسی و هم جراحی فک و صورت می‌تواند مفید باشد.
البته لازم است به این نکته هم اشاره کنم که کار جراحی چه برای برطرف کردن 8 میلی‌متر باشد چه برای 2 میلی متر یکسان است.
- یعنی از روش‌های غیرجراحی برای برطرف کردن ناهنجاری‌های صورت و تصحیح رابطه بین فک بالا و پایین نمی‌توان استفاده کرد؟
ببینید، ناهنجاری‌های صورت، منحصر به فک بالا و پایین نیست، چرا که صورت، قسمت‌های دیگری هم دارد، مثل قسمت میانی و قسمت فوقانی که از ابرو و پیشانی تا رستنگاه مو را شامل می‌شود. بنابراین جراحی دهان و فک و صورت سعی می‌کند تا ناهنجاری در هر قسمتی از صورت را ازمیان بردارد. البته لازم است این را هم بگوییم که درمواردی این ناهنجاری‌ها آنقدر کم هستند که صرفا ارزش زیبایی دارند و ارزش فانکشنال یا عملکردی ندارند.
در این موارد ما بیماران را تشویق نمی‌کنیم برای یک میلی‌متر یا 2 میلی‌متر جراحی کنند و تغییرات استخوانی سنگین روی صورت ایجاد کنند. در این موارد که اختلال عملکردی در عضو وجود ندارد، ما از بیماران می‌خواهیم که در برابر وسوسه جراحی مقاومت کنند و سعی می‌کنیم منصرفشان کنیم.
- اگر اشکالات زیبایی، عمده باشد و با جراحی، بیمار ظاهری بسیار بهتر پیدا کند چطور؟
طبیعتا مواردی هم وجود دارد که اشکال موجود روی صورت زیاد جدی نیست، اما ما با فرد جوانی روبه‌رو هستیم که همین اشکال به ظاهر ساده، مشکلات جنبی اجتماعی را برای فرد به وجود آورده واز لحاظ روانی او را تخریب می‌کند. در این موارد تنها به منظور زیبایی دست به جراحی می‌زنیم البته باز هم تشویق نمی‌کنیم.
- متخصصان جراحی دهان و فک و صورت راینوپلاستی (جراحی بینی) هم انجام می‌دهند؟
بله، راینوپلاستی هم انجام می‌دهند. البته در این مورد اخیر رشته‌های همپوشان مثل جراحان گوش و حلق و بینی و جراحان پلاستیک وجود دارد که آنها هم می‌توانند این جراحی را انجام دهند.
در رابطه با راینوپلاستی باید به این نکته هم توجه شود که ضرورت جراحی تنها زمانی وجود دارد که به اصلاح کار بینی وتنفس راحت‌تر منجر شود و حتی درموارد اصلاح راه تنفسی فوقانی هم باید آخرین کارباشد، چرا که در موارد زیبایی ممکن است بینی هیچ ایرادی نداشته باشد وتنها با عقب یا جلو شدن فک، اشکال برطرف شود.
- چه ناهنجاری‌هایی نیاز به جراحی دارد و این نیاز را از کجا می‌توان تشخیص داد؟
در بسیاری از موارد، افراد آگاهی‌های لازم در مورد هماهنگی‌های لازم بین اجزای صورت را ندارند، یعنی ممکن است با این مشکل زندگی کنند وتصورکنند طبیعت موجود همین است و چاره‌ای هم برای آن وجود ندارد. در رشته ما اعتقاد بر این است که در همه انسان‌ها به‌خصوص در سنین قبل از بلوغ، تا حدود سنی رشد کامل که 22 - 18 سالگی در نظر گرفته می‌شود، باید هماهنگی‌های لازم از نظر رابطه بین فک‌ها و روابط دندانی به تکامل برسد و صورت مناسبی را برایشان به‌وجود آورد، اما اگر بعد از سنین یاد شده هنوز اختلالی بین قسمت‌های یادشده روی صورت وجود داشته باشد به‌خصوص اینکه اختلال از نوع عملکردی بوده و تناسب چهره را از بین ببرد یا در عملکرد اعضا اختلال ایجاد کند قطعا باید مورد درمان قراربگیرد.
- آیا شیوع این جراحی‌ها یا درصد موفقیت آنها در زنان و مردان تفاوتی هم دارد؟
نه، هیچ طبقه بندی زنانه و مردانه‌ای وجود ندارد و تنها موارد از قبیل چاقی یا لاغری مفرط است که می‌تواند در انجام جراحی برای هر دو جنس ایجاد اشکال کند.
- چاقی و لاغری برای جراحی فک و صورت ایجاد اشکال کند؟
بله، چرا که وقتی می‌خواهیم جراحی را روی استخوان انجام دهیم این خیلی مهم است که جراح با 5 تا 10 میلی‌متر بافت نرم به استخوان برسد یا با 2 سانتی متر. به انضمام اینکه افراد چاق معمولا گردن‌های کوتاه و فربه‌ای هم دارند که کار بیهوشی را مشکل‌تر می‌کند. درموارد لاغری مفرط هم به‌دلیل طبیعت بافت نرم صورت از استخوان‌ها، این نمای استخوانی است که فرم صورت را مشخص می‌کند. بنابراین اگر فردی بسیارلاغر باشد، پوشش بافت نرم صورت اوبرای استخوان بسیار نازک است و هر ناهنجاری را به بیرون منتقل می‌کند.
- اگر از جراحی‌هایی که برای برطرف‌کردن نواقص مادرزادی وجوددارد بگذریم، موارد دیگری هم باقی می‌ماند؟
بله، قسمت وسیعی از جراحی‌های ناحیه دهان و فک و صورت مربوط به حوادث و اتفاقات است. به‌عنوان مثال درکشور ما که تصادفات آمار بسیارقابل‌توجهی را به خود اختصاص می‌دهد و جوانانی وجود دارند که حین رانندگی کمر به قتل خود بسته‌اند، مشکلات بسیار زیادی در ناحیه صورت به وجود می‌آید و استخوان‌ها گاهی چنان دچار تغییر و شکستگی می‌شوند که حتی با اعمال جراحی سنگین هم به روزاول برنمی گردند و در شرایطی که حادثه در کمتر از هزارم ثانیه رخ داده است، مشکلات جانبی بعضا تا آخر عمر ادامه می‌یابد. در این میان، شکستگی دیگری هم که ناشی از تصادفات رانندگی است، با نام شکستگی داشبورد وجود دارد که حاصل اصابت صورت با منطقه جلوی ماشین است و برای اصلاح آن هم باید جراحی صورت بگیرد.
- بیشتراشکالاتی که از مراجعه به غیرمتخصص‌ها پیش می‌آیند، کدامند؟
ببینید، اولین پیشامد می‌تواند نواقصی باشد که به‌دلیل عدم ارتباط صحیح بین دندان‌ها و فک به وجود می‌آید و ممکن است اقدامی هم که صورت می‌گیرد، استحکام لازم را نداشته باشد چرا که عملکرد عضلات و زبان حتی قادرند نتایج جراحی را به هم بزنند و در این صورت نه تنها به دندان‌ها صدمه می‌خورد، بلکه نسوج سخت دیگر هم ممکن است صدمات جبران ناپذیری ببینند و حتی ممکن است گرفتاری‌هایی برای لثه‌ها پیش بیاید. ما به کرات شاهد بیمارانی بوده‌ایم که مجبور شده‌اند دوباره تحت جراحی قراربگیرند.
- این روزها با توجه به وفور تبلیعات برای جراحی‌های زیبایی و ورود افراد سودجو به این عرصه، متقاضیان چطور باید متخصصین را بشناسند؟
قبل ازاینکه پاسخ سؤال شما را بدهم باید به نکته‌ای اشاره کنم وآن تخصصی شدن طب در دنیا ی امروز است. طب در زمان ابوعلی سینا به گونه‌ای بود که یک‌نفر می‌توانست همه آن را فرابگیرد به شکلی که ابن سینا در سن 20 سالگی احاطه کامل به تمام پزشکی روزدنیا با توجه به نفوذ طب باستانی یونان در ایران داشت اما پیشرفت طب کم کم به جایی رسید که هر 50سال یک بار، تغییری اساسی در آن رخ داد و حجمش دوبرابر شد.
چیزی که امروزه با آن مواجه هستیم این است که طب هر 18 سال یکبار 2 برابرمی شود و تنها20 سال لازم است تا تمام پزشکی دگرگون شود و چیز تازه‌ای جای آن را بگیرد. بنابر تمام این توضیحات باید بگویم که در حال حاضر از قدرت یک فرد خارج است که همه آموزش‌های طب را ببیند. در رابطه با جراحی دهان و فک و صورت هم که یک رشته تخصصی دندانپزشکی است فرد علاوه بر آموزش‌های پزشکی باید اطلاعات دندانپزشکی کاملی هم داشته باشد.
بنابراین هر جراحی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. جالب است بدانید که این تخصص در اروپا که با الزام به گذراندن دوره دندانپزشکی همراه است، «دکتر دکتر» نامیده می‌شود. درکل اعتقاد ما این است که جراحی که اقدام به عمل دهان و فک و صورت می‌کند باید اطلاعات کافی در زمینه ارتودنسی، پروتز و اصول دندانپزشکی داشته باشد البته جراحی‌هایی هم در ناحیه صورت هست که جنبه ترمیمی دارد و در تخصص جراحان پلاستیک و ترمیمی است که این همان کار تیمی است.
